Pinhole fotografie

Een pinhole-camera is een lichtdichte doos met een klein gaatje erin. Ze zijn te koop, maar je kunt er redelijk gemakkelijk ook zelf een maken en veel mensen doen dit ook. Hoe dan ook: als je met een pinholecamera aan de slag gaat, levert het altijd creatieve en experimentele fotografie op.

Camera obscura

Een pinholecamera werkt als volgt: het kleine gaatje in de lichtdichte doos geeft op de andere zijde een omgekeerd beeld van de werkelijkheid weer. Door tegen die zijde lichtgevoelig materiaal (zoals fotopapier) te plaatsen, blijft het beeld bewaard (als een foto).

In de zestiende eeuw werden de eerste pinholecamera’s gemaakt. De voorloper van de pinhole is de camera obscura, dat is Latijns voor donkere kamer.

Veel schilders maakten gebruik van een camera obscura om zo de werkelijkheid beter te kunnen schilderen. Door een spiegel in de lijn van het licht te plaatsen, konden ze het beeld weer omgekeerd zien. Al in de vijftiende eeuw beschreef Leonardo da Vinci hoe je een beeld kon projecteren op een doorzichtig scherm zodat je dit kon overtrekken.

Overal even (on)scherp

Het enige verschil tussen de camera obscura en de eerste fotocamera is fotopapier of ander lichtgevoelig materiaal. Plaats dit tegenover het kleine gaatje in de doos en je maakt een foto! Hoe kleiner het gaatje, des te scherper de foto, maar ook des te kleiner de hoeveelheid opgevangen licht. Soms kan de belichtingstijd uren of zelfs dagen zijn. Zo is de belichtingstijd van de foto bovenaan de pagina twintig minuten.

De scherpte van het verkregen beeld, hangt af van de grootte van het gaatje en van de afstand tussen het gaatje en de film of beeldchip. Over het algemeen geldt: hoe kleiner het gaatje, hoe scherper het beeld. Het beeld is overal even scherp en er hoeft dus ook niet scherp gesteld te worden.

Amusement aan zee

Er is door wetenschappers, kunstenaar en fotografen volop geëxperimenteerd met de camera obscura en ook met de pinhole. Naast de vele modellen (tafelmodellen, draagbare modellen en ruimtelijke kamers waar je in kunt staan), waren camera obscura’s aan zee een populaire attractie in de negentiende eeuw. Het gebouw bevatte een ronddraaiende spiegel en een lens op het dak die een beeld projecteerde op een rond scherm in het midden van de verduisterde ruimte.

Er zijn nu nog steeds verschillende camera obscura te bezoeken. Zoals het Cliffhouse in San Francisco. De gigantische camera projecteert een 360 graden beeld van de omgeving.

Zelf doen

Pinholecamera’s zijn kant en klaar te koop, je kunt ze ook zelf bouwen. Online zijn diverse handleidingen te vinden. Je kunt dat op de gok doen, maar je kunt ook het diafragma en de brandpuntsafstand berekenen. Zoek online op ‘pinhole calculator’. Je kunt werkelijk alles gebruiken om een pinhole camera te maken. Fotograaf Martin Cheung fotografeerde zelfs met een geroosterde eend!

Pinhole effect

Een pinhole camera registreert de werkelijkheid op een totaal andere manier dan een gewone camera. Het lagere tempo en de (on)scherpte geven foto’s een geheel eigen sfeer. Een bekend effect van pinhole fotografie is het zogenaamde vignette, een donkere verkleuring aan de randen van de foto, veroorzaakt doordat het langer duurt voordat het licht via de pinhole de hoeken bereikt. Doordat de randen donker zijn, wordt je blik automatisch naar het midden – waar het lichter is – getrokken.

Moderne pinhole fotografie

Nog steeds werken fotografen volgens het principe van de pinhole. De in de Verenigde Staten wonende fotograaf Abelardo Morell maakt overal ter wereld van een huiskamer, hotelkamer of andere ruimte, een grote camera obscura. De belichtingstijd van zijn fotografie is vaak enkele uren tot soms een volledige dag. De Nederlandse fotograaf Bethany de Forest, maakt prachtige foto’s met een pinholecamera. Het zoomeffect van de pinhole maakt dat de scènes surrealistisch worden.
Fotografen/cameramannen Romain Alary and Antoine Levi maakten een aantal Camera Obscura films.