Optische illusie

Ik zie, ik zie, wat er niet is. In tweedimensionale afbeeldingen kan de illusie van ruimtelijkheid worden gesuggereerd. Als deze ruimtelijkheid niet klopt met de werkelijkheid, noemen we dat optische illusie. Je hersenen gebruiken 20% van je wat je ziet en vult de rest aan op basis van ervaringen, verwachtingen en je andere zintuigen. Zo komt het dat je dingen ziet, die helemaal niet kunnen.

Hoe het werkt

Met speciale technieken, perspectief en licht en schaduw worden je hersenen verward. Hier zie je een vierkant terwijl het er niet is. De zwarte vormen zijn zo geplaatst dat je in het midden een vierkant ziet.

Maurits Cornelis Escher

De optische illusie hiernaast is gebaseerd op een werk van Escher. Deze Nederlandse kunstenaar (1898 – 1972) maakte in zijn werk vaak gebruik van optische illusie. In zijn houtsneden, gravures en lithografieën speelde hij met wiskundige principes. Escher is en blijft populair en zijn beroemdste werken worden nog altijd gekopieerd. Wil je zijn werk zien? Ga dan naar het Escher Museum in Den Haag.

Trompe l’oeil

Een bekende term in de kunstgeschiedenis is trompe l’oeil. Trompe betekent bedriegen en l‘oeil is het oog, gezichtsbedrog dus. We ervaren diepte terwijl die er niet is. Nederlandse schilders waren hier erg goed in.

Verschillende illusies

Er zijn een aantal opvallende varianten te herkennen in optische illusies. We lichten er enkele uit.

De op het platte vlak (of de 2^de dimensie) getekende suggesties lijken heel echt, maar in werkelijkheid (in de 3^de dimensie) zou het object niet kunnen bestaan. De bekendste vormen van onmogelijke objecten zijn de driehoek van Penrose (vernoemd naar zijn naamgever), de onmogelijke kubus en de oneindige trap.

De cafémuur illusie

Een andere bekende is de cafémuur illusie. Hieronder zien we deze illusie met rechts daarnaast een variant erop. Bij de linker illusie lijken de lijnen schots en scheef te staan, maar in werkelijkheid zijn ze kaarsrecht. De groene vakjes rechts lijken schots en scheef te staan, maar in werkelijkheid staan ze op gelijke afstand naast en onder elkaar!

Zie je wat je denkt te zien?

Kijk je naar de binnen- of buitenkant van het boek hieronder? Waar zit de kat nu precies op? En geloof jij dat de 3 figuren exact even groot zijn? Waarschijnlijk niet. Dat komt doordat de lijnen in onderstaande tekeningen zo geplaatst zijn, dat je hersenen er een andere invulling aan geven. Door de sterke werking van het lijnenpatroon getekend in perspectief, denken je ogen iets te zien, wat er niet is.

Het beeld beweegt (niet)!

In de onderstaande afbeeldingen zien we duidelijk beweging, terwijl die er niet is. Doordat je ogen elke seconden 50 keer (!) van positie veranderen en de lijnen in de illustratie bewust zo geplaatst zijn, blijf je de beweging zien. Pas wanneer je naar 1 punt in de afbeelding kunt blijven kijken, merk je dat het beeld niet meer beweegt.

Kleurwerking contrasten

Onze hersenen gebruiken contrasten om de helderheid van een kleur te bepalen. Dat doen ze bij voorkeur door de contrasten zo groot mogelijk te maken in het punt waar je je ogen op fixeert. Een streep grijs lijkt hierdoor in een donkere omgeving lichter en andersom.

Ouderwets? Welnee!

Tegenwoordig komen we optische illusies nog steeds tegen. In 3D straatschilderingen bijvoorbeeld. Die worden zo gemaakt dat ze heel realistisch lijken. Je moet wel vanuit de juiste hoek kijken, want anders ziet de tekening er vreemd uit.

Ames-kamer

Ook in films wordt veel gebruikgemaakt van gezichtsbedrog. Bij de meeste illusies zie je iets wat niet kan en tegelijkertijd besef je dat ook. Bij hele sterke illusies, valt ook dat besef weg. Special effects in films hebben die uitwerking. Een Amerikaanse oogarts bedacht in 1935 de kamer van Ames, dat is een kamer waarin mensen aan de ene kant heel erg groot lijken en aan de andere kan heel erg klein. Ook als je door hebt hoe het werkt, blijft de illusie in stand.

Bedrieg jezelf!
Optische illusie kan heel eenvoudig zijn. Kijk maar eens naar het fenomeen dat we snel een gezicht denken te zien in een wolk of een voorwerp. Je herkent gezichten in voorwerpen die geen gezicht hebben. Twee gaten op de plek van waar je de ‘ogen’ zou verwachten is al voldoende. Zulke foto’s worden op social media gedeeld onder de naam ‘I see faces’. Check twitter of facebook maar eens met de tag #Iseefaces.

Meer zien?

Wil je meer optische illusies zien? Er zijn musea waar je zelf onderdeel kunt zijn van de illusie. O.a. in België (Illuseum) en in Schotland (Camera Obscura).

Heb je hulp nodig bij het vinden van passend beeldmateriaal? Neem dan contact met ons op, Beeldbalie helpt je graag.